Some major Khmer's archelogy site, art: Banteay Top | Banteay Mean Chey | Prasat Khna | Sambo-gupta's art, jawelry1, 2lintel, 3army-assur, 4palace, 5Visnu | Khmer's charpant ancient and modern, Khmer's treiphum 19th, Khmer's coin, Funan/Chenal, Khmer's coin, sneng 15th-20th, tai's coin, duong,

Khmer's boat art, ancient and modern, Ta Nei, Banteay Chhmar | Angkor's boat art | Bayon's boat art | Khmer's architecture, art | Khmer's art festi1, 2, 3, 4, | Sacred Devana, Devani | Devaraja sacred rituel | Khmer's Empire royal palace | Royal Mobil throne/Tinang | Khmer's mperor, Suryavarman2 | Naga Sacred OM | Khmer's Empire Queen Princesses | Angkor mythical animals |

Khmer's Empire Sacred tools, jar, bettels recipient, Rotes, Roneas, Neangkal, Royal Asana/tools1, 2, Royal Palanquin, Sacred Pattern LV, Sacred Patterns Naga, Shiva's Column, Shiva lingua, Khmer's Empire Royal Sword,

Khmer's art and culturev : Baysei | Brotib | Kaum | Kantoung | Rondab | Rondab Samaen |

អ្វីទៅ បាយសី, ប្រទីប, គោម, កន្ទោង និង រណ្តាប់សំណែន ឬរណ្តាប់ជំនូន ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ?

What is the difference between Baysei, Brotib, Kaum, Kantoung and rondab danvay/rondab Samnaen in Khmer's culture?

១/បាយសីក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ

បាយសី ឬ បាយសី្រ ឬ បាយសិរិ គឺជាតង្វាយដ៏ពិសិដ្ឋក្នុងប្រពៃណីរបស់ខ្មែរ សម្រាប់ឧទ្ធិសដល់ទេវៈ និងដល់វិញ្ញាណបរិសុទ្ធនៃធម្មជាតិ ឬព្រៃឈើជាដើម។ បាយសី​ប្រពៃណី​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្វើ​ពី​ដើម​ចេក ស្លឹក​ចេក និង​​ផ្កា​ផ្សេងៗ​ដែល​អ្នក​បង្កើត​អាច​ផ្សំ​តាម​គំនិត​ច្នៃ​ប្រឌិត និង​ការ​ស្រមៃ​របស់​ខ្លួន។ វាជាទម្រង់នៃ សិល្បៈ និងស្ថាបត្យកម្មដ៏ពិសិដ្ឋ និងស្មុគ្រស្មាញរបស់ខ្មែរ ដែលត្រូវបានខ្មែរបញ្ចូលក្នុងទម្រង់ជាច្រើន និងផ្សេងៗគ្នា សម្រាប់ការកសាងប្រាសាទ កសាងសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ការសាងសង់វត្តអារាមរាប់ពាន់របស់ខ្មែរ។ ការពិតទៅ វាជាការចរនាវិសាលភាពនៃ ទម្រង់ OM ពិសិដ្ឋរបស់ខ្មែរក្នុងទម្រង់ចម្រុះ និងផ្សេងៗគ្នា។ ទម្រង់នៃ Bansei ត្រូវចរនាជាជាន់ថ្នាក់ច្រើន។ ទម្រង់ពិសិដ្ឋនេះ ក៏មាននៅក្នុងភាសា និងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរដែរ។ អ្នកចរនាបាយសីអាចបង្កើតបាយសីតាមក្តីស្រមើស្រមៃ និងគមនិតឆ្នៃប្រឌិតរបស់ពួកគេ តែត្រូវគោរពយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់នូវក្រិតក្រមក្បួនច្បាប់រណាប់បាយសីរបស់ខ្មែរ។ ថ្វីបើខាងព្រះពុទ្ធសាសនាហិនយាន បានអះអាងថា បាយសីជាផ្នែកមួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាហិនយាន ប៉ុន្តែប្រពៃណីឯកវចនៈ បែបនេះមានតែនៅកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ មិនមាននៅក្នុងសាសនាហីនយានក្នុងប្រទេស ដ៏ទៃទៀតក្រៅពីកម្ពុជា។ គួររំលឹកថា ប្រពៃណីនេះគឺជាមរតកនៃព្រហ្មញ្ញសាសនារបស់ខ្មែរ មុនពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាទទួលឥទ្ធិពលពីពុទ្ធសាសនាហីនយាន ចាប់ពីថ្ងៃ ១៥ មក។ អ្វីដែលត្រូវកត់ចំណាមួយទៀតគឺ បាយសីខ្មែរ ត្រូវតែធ្វើឡើងតែពីស្លឹកចេក ធាងចេក ដើមចេក និងផ្កាភ្ញីប៉ុណ្ណោះ មិនមានដាក់ម្ហូបចំណី ត្រីសាច់អ្វីលាយលំលើឬជាមួយបាយសីនោះទេ តែក្នុងរណ្តាប់សំណែន ផ្សេងៗ បាយសី និងចំណីអាហារត្រូវបានទេ ដាក់រៀបតាំងតម្រៀបក្បែរៗគ្នា តែនៅតែ ដាច់ដោយលែកពីគ្នាដដែល។ នៅសម័យអង្គរ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ឬបន្ទាយសិរិ ជាកន្លែងពិសិដ្ឋដែលបុព្វបុរសដ៏អស្ចារ្យរបស់ខ្មែររក្សាជាកន្លែងរណ្តាប់បាយសី ថ្វាយអទិទេព។

តាមទំនៀមបុរាណរបស់ខ្មែរ តង្វាយប្រភេទនេះ ត្រូវបានរៀបចំសម្រាប់ឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ ជាព្រះនៃព្រះ ជាអ្នកបង្កើតនូវសារពើវត្ថុក្នុងចក្រវាឡ៏ និង និងពហុចក្រវាឡ៏។ ជាអ្នកបង្កើត ទាំងរបស់មានជីវិត និងគ្មានជីវិត ទាំងជីវិតដែលអាចមើលឃើញ បះពាល់បាន និងមើលមិនឃើញ ជាអ្នកបង្កើតពន្លឺ និងភាពងងឹត ពីកំទេចពន្លឺ ប៉ាទីគុល ទៅពហុចក្រវាឡ៏។ ដូនតាខ្មែរតែងគោរពប្រតិបត្តិកោតខ្លាចដល់ទ្រង់លើសអ្វីៗទាំងអស់ និងបានថ្វាយនូវ ព្រះតេជៈគុណូបក្ការៈ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតដល់ទ្រង់ ជាព្រះនៃអចិន្ទ្រញាណ អចិន្ទ្រវត្តមាន និងអតិអចិន្ទ្រនុភាព។ បាយសី​របស់​ខ្មែរ​តំណាង​ឱ្យ​ពហុ​ភក្រ ​និង​ពហុ​វិមាត្រ​របស់​ទ្រង​។ ទាំងនេះ ត្រូវបានខ្មែរ ចរនាក្នុងទម្រង់ចម្រុះផ្សេងៗក្នុងវប្បធម៌ អក្សរសាស្រ្ត និងសិល្បៈខ្មែរ និងសម្រាប់ការប្រឌិតសាងវត្តអារាម និង​ប្រាសាទនានា ​របស់​ខ្មែរ ជាពិសេស ក្នុង​​សិល្បៈ​ និងការកសាងបរម​វិស្ណុលោក ឬ​អង្គរ និងបន្ទាយសិរិជាដើម ។ល។

Khmer’s Baysei in Khmer's culture

Baysei or Bay Sirei or Bay Sri is the Khmer's traditional sacred offering for divert divinities and to the holy spirit of nature or forest ect. Khmer's traditional Baysei must made of Banana trunk, Banna’s leave and divert various flowers to which the creator can composed according to their creativities and imagination. It's a form of Khmer’s sacred and complex architecture which took in various and multiform among thousands of Khmer’s temple and pagodas. It’s first of all the form of Khmer’s sacred OM in multiple and various form and its extent. The form of the Bansei must compose of multiple level. The creators of Baysei can compose Baysei according to their imagination by strickly respecting the Khmer’s sacred code of Baysei.  Even Hinayana Buddhism claimed as a part of Hinayana Buddhism but this kind of singular tradition exist only in Cambodia. It’s to remind, this tradition is the heritage of Khmer's Hinduism well before Cambodia being influenced by Hinayana Buddhism from 15th.

In Khmer’s ancient tradition, this kind of offering is dedicated for Shiva, the God of God, the Creator of multiple facades and multidimensional, Creator of all inanimate and animated life, of visible and invisible life, the Creator of light and of the darkness, from particular to multiverse. Khmer ancestors adored Him over all and awarded of all His ultimate supra power, the GOD of omniscience, omnipresent and omnipotent. Khmer's Baysei represent his multifaceted and his multiverse and multidimension. It’s took multiform in the conception of Khmer’s temples and Khmer multi-art in particularly in the dimension and conception of Baromvisnulok or Angkor and Angkor’s art.  

Khmer's traditioanl baysei

២/ប្រទីប/Brotib, in Khmer's culture

អ្វីទៅប្រទីប ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ?

តាមការអោយនិយមន័យព្រាលៗ តាមវចនានុក្រមនានា ប្រទីបសំដៅ រណ្តាប់ដែលមាន គោម ឬចង្កៀង ភ្លើងបំភ្លឺ។ តែជាក់ស្តែង ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរបុរាណ ប្រទីបសំដៅប្រដាប់សំណែន រចនាពីស្លឹកចេក ស្រទបចេក លំអរដោយផ្កាភ្ញីផ្សេងៗ ដែលគេរចនាជារាងមូល ទ្រវែង ឬបួនជ្រុង។ល។ និងមានដាក់ទានឬចង្រៀង ចំកណ្តាល់សម្រាប់អុជបំភ្លឹពេលគេយក ទៅបណ្តែតតាមទឹក។ ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ ប្រទីបដែលមានអុជភ្លើងបំភ្លឹខ្មែរប្រើសម្រាប់តែបណ្តែតតាមទឹក។ ប្រពៃណី នេះមានប្រវត្តិទាក់ទងនឹងព្រហ្មញ្ញសាសនារបស់ខ្មែរ បា្ររព្ធបូជចំពោះព្រះម៉ែគង្គា ឬព្រះនាងគង្ហីង តែក្រោយមក ពេលខ្មែរបែរមកកាន់សាសនាហីនយាន គេបានបង្វែរវិធិនេះ ជាវិធីជូនដូនតាទៅផ្ទះក្រោយវិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ។ ខ្មែរតែងចាត់ទុកបឹងបួរធំៗ ជាពិសេសបឹងទន្លេសាប និងមេគង្គ ជាមហាទន្លេគង្គា។ សម័យបច្ចុប្បន្ន គេឃើញមានការរចនាទូកប្រទីបជា លក្ខណៈរដ្ឋបាលនិងក្រសួងនានា ដែលគេយកទៅបណ្តែតទឹក។ ការពិតប្រពៃណីនេះ ហាក់មានតាំងពីសម័យមុនអង្គរ និងសម័យអង្គរ ដូចដែលបានបន្សល់ជាភស្តុតាង លើត្រៃបាត នៃព្រះសិវិៈ និងព្រះវិស្ណុ។

By definition, according to various dictionaries, Brotib refers to the lanterns or lamps. But in the ancient Khmer tradition, Brotib refers to a basket of offerings made from banana leaves, banana peels, decorated with various flowers with a set of light in the middle. The se of light will be turn up while letting floating/Bandaet. Basket of Brotib can be made in different shape, round, triangular or square, etc. Normally, this kind of sacred offering basket is the bas of all sacred offering in Khmer’s culture called Rodab Samnaen but while it's composed with the set of light in the middle and let floating on the water, it become Brotib.  In Khmer’s ancient culture, Bandaet Brotib ceremony is dedicated for the Goddess of water, the Ganga but while Cambodia was converted to Hinayana Buddhism, they turned it into another myth related to Hinayana Buddhism instead.

ប្រទីប ត្រូវរចនាពីស្លឹកចេក ធាងចេកឬដើមចេក លំអរដោយផ្កាភ្ញីផ្សេងៗ និងមានអុជទានឬគោមនៅកណ្តាល សម្រាប់យកទៅបណ្តែតទឹកថ្វាយព្រះម៉ែអង្គារ
Brotib in Khmer's culture is the set of the offering made of banna leave or three and flowers with light set at the middle for Goddess Ganga

In Khmer's culture Kaum, it refers to the flaying or suspending lanterns. The lantern that flying on the sky is a Kaum. A Chandelier is a Kaum. The sleeve lantern is a Kaum. It’s to say, all the flaying or suspending lanterns are all Kaum. Another definition in Khmer's literature and culture, Kaum also refers to the ensemble of designs or composition combine together to produce a specific band of design expressive on the Khmer's traditional silk tissue ex Kaum Hold or Phamoung ect

គោម/Kaum is used like fly lantern or home lantern) ចង្គៀងសម្រាប់បង្ហោះ ឬដុតបំភ្លឺ

៤/កន្ទោង/Kantung in Khmer's culture

ចំពោះកន្ទោងវិញ ខ្មែរយើងសំដៅភាជន៍ ឬចាន ចរនាជាថ្នក់ឬកន្ទោង ពីស្លឹកចេក ស្រទបចេក ឬពីស្លឹកឈើផ្សេងៗសម្រាប់ប្រើប្រាស់ជាទម្ររ ដូចភាជន៏ ឬចាន។ ខ្មែរប្រើប្រាស់កន្ទោង សម្រាប់ដាក់ចំណីអាហារ ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ឬដាក់គ្រឿងសំណែនផ្សេងៗ ឬជាទម្ររជំនួសភាជន៍ ឬកូនចានតូចៗ ឧទាហរណ៍ដូចជា កន្ទោង នំកូរ នំអ៊ី ហរមុក ។ល។

ខ្មែរមានមតរករចនាបថ កន្ទោងផ្កាភ្ញី ច្រើនបែបសណ្តាន ជាទម្រង់ផ្សេងៗ ពីដើមចេក ស្លឹកចេក ពេលខ្លះជា លក្ខណៈសមញ្ញៗធម្មតា ពេលខ្លះជាលក្ខណៈប្រណិត មានលំអរដោយផ្កាភ្ញីផ្សេងៗ សម្រាប់ជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ និងសម្រាប់វិធីបុណ្យទាន សែនប្រេន បន់ស្រន់ ។ល។ ដូចមានឆ្លាក់ទុកលើផ្ទាំងប្រាសាទនានា តាំងពីសម័យចន្ទ្រា រហូតអង្គរ។ នៅលើជញ្ជាំងបាយ័ន យើងឃើញដូនតាខ្មែរ រៀបសំណែនជាកន្ទោងប្រណិត ធំៗលំអរដោយផ្កាភ្ញីដ៏ស្រស់ស្អាត សម្រាប់ ថ្វាយដល់ ដើមអារុក្ខទេវតា ហើយនៅលើផ្ទាំងចារឹក បន្ទាយឆ្មាវិញ រណ្តាប់សំណែននេះ ត្រូវបានយកទៅបណ្តែត ជាប្រទីប ថ្វាយដល់ព្រះម៉ែ គង្គារ។

កន្ទោងផ្កាភ្ញីទាំងនេះ បើមិនមានចង្រៀងគោម ឬទានអុជបំភ្លឺ ហៅថា សណ្តាប់សំណែន តែពេលដែលដាក់គោម ភ្លើងនៅកណ្តាលបំភ្លឺបន្ថែម វាបានក្លាយជា ប្រទីប។

ប្រពៃណីខ្មែរមួយនេះ ត្រូវបានពួកជនជាតិសៀមចម្លងយកទៅ តែដោយជនជាតិសៀមមិនយល់ខ្លឹមសារ និងអត្ថន័យ នៃវប្បធម៌ពិសិដ្ឋរបស់ខ្មែរមួយនេះ ជនជាតិសៀមបានហៅវិធីបណ្តែតប្រទិប របស់ខ្មែរថា លយកន្ទោង។ ធម្មតា លយ ជាពាក្យមួយទៀតរបស់ខ្មែរ មានន័យស្រដៀងនឹងបណ្តែតដែរ តែជាពាក្យសមញ្ញ ឬសម្រាប់ប្រើក្នុងកាលៈទេសៈផ្សេងពីវិធីពិសិដ្ឋនេះ។ ឯពាក្យកន្ទោងក៏ដូចគ្នា។ ក្នុងន័យខ្មែរសមញ្ញ កន្ទោង គ្រាន់តែជាការកាច់ស្លឹកឈើ ឬក្រដាស់ផ្សេងៗធ្វើជាថ្នក់ គ្រលុក ជ្រុង មូល ទ្រវែល។ល។ សម្រាប់ដាក់របស់ ចំណីផ្សេងៗ តែដោយជនជាតិថៃ មិនយល់ ហើយចេះតែចម្លងរបស់ខ្មែរទាំងងងឹតងងុល យកទៅប្រើផ្តេសផ្តាស់ទូទាំងនគររហូតដល់សព្វថ្ងៃតែម្តង។

In Khmer’s language and culture, Kantoung refers to the containers or box or basket made of vegetal leaf in particularly of banana leaf or peel. Khmer used Kantoung or vegetal basket/box as containers or recipient for different usages: to containers ordinary foods as well offering foods, salty or sweet. In Khmer’s culture some particularly food like Haramok/Amok, Nom Plae aiy as some other caked or foods are confined in the Kantoung(vegetal basket) etc

It’s to say, Kantoung or vegetal basket is very famous in Khmer’s culture. There’re so many different styles of Kantoung made of various vegetable leaf as simple daily recipients or more luxurious decorated while it is made for sacred or religious ceremony. This Khmer’s sacred culture is carved on the temples of Bayon, Banteay Chhmar and other Khmer’s sacred temples in Cambodia as well in Thailand, Laos and Vietnam. On the walls of Bayon, we can admire the Queens and Princesses of Khmer’s Empire, offered the luxurious decorated Kantoung to the spirit of sacred three called three of Arok-Arak or three of life. On the wall of Banteay the luxurious decorated Kantoung become Brotib offered to the Mother of Ganga/Prah M e Kongkir.

This sacred Khmer tradition was copied by the thais but as thais are just copycats and know so little about Khmer’s sacred culture, they call this Khmer’s sacred culture as loy Kantoug which mean in Khmer basic ordinary language as floating the basked vegetable while Khmer used a noble language for this sacred ceremony.

កន្ទោង/Kantoung is the container, basket or dish made of vegetable leave for different usage. Bandet Brotib in Khmer's culture which become loy Kantoung in thai was the bad praticed of Khmer's culture by thai people. This is a rude lesson for the copypast.
កន្ទោង គឺជាភាជន៍ឬចានសម្រាប់ ដាក់សំណែន ឬដាក់របស់របបផ្សេងៗ

Rondab danvay, Rondab Samnaen or Rondab Chumnoun refers to the sets of gifts or the sets of offerings preparing for special occasion for spirituel as well for religious ceremony or ritual according to the strict rules recommended by the guru. It can be the offering for the divinities, for the spirit of nature or the spirit of ancestors as well for ordinary people these included for some particularly gurus. The bride dowry offered by the family of the groom is also considered rondab ( rondab kar), rondab krou(offering for the guru or teacher ect)

In Khmer's culture, there are so many types of Rondab: rondab danvay, rondab samnaen, rondab chumnoun. Each set of offering is prepared differently according the type of ceremony and people to which rondab is designed for. Below pictures are few examples of Rondab in Khmer's culture.