Some major Khmer's archelogy site, art: Banteay Top | Banteay Mean Chey | Prasat Khna | Sambo-gupta's art, jawelry1, 2lintel, 3army-assur, 4palace, 5Visnu | Khmer's charpant ancient and modern, Khmer's treiphum 19th, Khmer's coin, Funan/Chenal, Khmer's coin, sneng 15th-20th, tai's coin, duong,

Khmer's boat art, ancient and modern, Ta Nei, Banteay Chhmar | Angkor's boat art | Bayon's boat art | Khmer's architecture, art | Khmer's art festi1, 2, 3, 4, | Sacred Devana, Devani | Devaraja sacred rituel | Khmer's Empire royal palace | Royal Mobil throne/Tinang | Khmer's mperor, Suryavarman2 | Naga Sacred OM | Khmer's Empire Queen Princesses | Angkor mythical animals |

Khmer's Empire Sacred tools, jar, bettels recipient, Rotes, Roneas, Neangkal, Royal Asana/tools1, 2, Royal Palanquin, Sacred Pattern LV, Sacred Patterns Naga, Shiva's Column, Shiva lingua, Khmer's Empire Royal Sword,

Khmer's art and culturev : Baysei | Brotib | Kaum | Kantoung | Rondab | Rondab Samaen |

១/បាយសីក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ

បាយសី ឬ បាយសី្រ ឬ បាយសិរិ គឺជាតង្វាយដ៏ពិសិដ្ឋក្នុងប្រពៃណីរបស់ខ្មែរ សម្រាប់ឧទ្ធិសដល់ទេវៈ និងដល់វិញ្ញាណបរិសុទ្ធនៃធម្មជាតិ ឬព្រៃឈើជាដើម។ បាយសី​ប្រពៃណី​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្វើ​ពី​ដើម​ចេក ស្លឹក​ចេក និង​​ផ្កា​ផ្សេងៗ​ដែល​អ្នក​បង្កើត​អាច​ផ្សំ​តាម​គំនិត​ច្នៃ​ប្រឌិត និង​ការ​ស្រមៃ​របស់​ខ្លួន។ វាជាទម្រង់នៃ សិល្បៈ និងស្ថាបត្យកម្មដ៏ពិសិដ្ឋ និងស្មុគ្រស្មាញរបស់ខ្មែរ ដែលត្រូវបានខ្មែរបញ្ចូលក្នុងទម្រង់ជាច្រើន និងផ្សេងៗគ្នា សម្រាប់ការកសាងប្រាសាទ កសាងសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ការសាងសង់វត្តអារាមរាប់ពាន់របស់ខ្មែរ។ ការពិតទៅ វាជាការចរនាវិសាលភាពនៃ ទម្រង់ OM ពិសិដ្ឋរបស់ខ្មែរក្នុងទម្រង់ចម្រុះ និងផ្សេងៗគ្នា។ ទម្រង់នៃ Bansei ត្រូវចរនាជាជាន់ថ្នាក់ច្រើន។ ទម្រង់ពិសិដ្ឋនេះ ក៏មាននៅក្នុងភាសា និងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរដែរ។ អ្នកចរនាបាយសីអាចបង្កើតបាយសីតាមក្តីស្រមើស្រមៃ និងគមនិតឆ្នៃប្រឌិតរបស់ពួកគេ តែត្រូវគោរពយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់នូវក្រិតក្រមក្បួនច្បាប់រណាប់បាយសីរបស់ខ្មែរ។ ថ្វីបើខាងព្រះពុទ្ធសាសនាហិនយាន បានអះអាងថា បាយសីជាផ្នែកមួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាហិនយាន ប៉ុន្តែប្រពៃណីឯកវចនៈ បែបនេះមានតែនៅកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ មិនមាននៅក្នុងសាសនាហីនយានក្នុងប្រទេស ដ៏ទៃទៀតក្រៅពីកម្ពុជា។ គួររំលឹកថា ប្រពៃណីនេះគឺជាមរតកនៃព្រហ្មញ្ញសាសនារបស់ខ្មែរ មុនពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាទទួលឥទ្ធិពលពីពុទ្ធសាសនាហីនយាន ចាប់ពីថ្ងៃ ១៥ មក។ អ្វីដែលត្រូវកត់ចំណាមួយទៀតគឺ បាយសីខ្មែរ ត្រូវតែធ្វើឡើងតែពីស្លឹកចេក ធាងចេក ដើមចេក និងផ្កាភ្ញីប៉ុណ្ណោះ មិនមានដាក់ម្ហូបចំណី ត្រីសាច់អ្វីលាយលំលើឬជាមួយបាយសីនោះទេ តែក្នុងរណ្តាប់សំណែន ផ្សេងៗ បាយសី និងចំណីអាហារត្រូវបានទេ ដាក់រៀបតាំងតម្រៀបក្បែរៗគ្នា តែនៅតែ ដាច់ដោយលែកពីគ្នាដដែល។ នៅសម័យអង្គរ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ឬបន្ទាយសិរិ ជាកន្លែងពិសិដ្ឋដែលបុព្វបុរសដ៏អស្ចារ្យរបស់ខ្មែររក្សាជាកន្លែងរណ្តាប់បាយសី ថ្វាយអទិទេព។

តាមទំនៀមបុរាណរបស់ខ្មែរ តង្វាយប្រភេទនេះ ត្រូវបានរៀបចំសម្រាប់ឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ ជាព្រះនៃព្រះ ជាអ្នកបង្កើតនូវសារពើវត្ថុក្នុងចក្រវាឡ៏ និង និងពហុចក្រវាឡ៏។ ជាអ្នកបង្កើត ទាំងរបស់មានជីវិត និងគ្មានជីវិត ទាំងជីវិតដែលអាចមើលឃើញ បះពាល់បាន និងមើលមិនឃើញ ជាអ្នកបង្កើតពន្លឺ និងភាពងងឹត ពីកំទេចពន្លឺ ប៉ាទីគុល ទៅពហុចក្រវាឡ៏។ ដូនតាខ្មែរតែងគោរពប្រតិបត្តិកោតខ្លាចដល់ទ្រង់លើសអ្វីៗទាំងអស់ និងបានថ្វាយនូវ ព្រះតេជៈគុណូបក្ការៈ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតដល់ទ្រង់ ជាព្រះនៃអចិន្ទ្រញាណ អចិន្ទ្រវត្តមាន និងអតិអចិន្ទ្រនុភាព។ បាយសី​របស់​ខ្មែរ​តំណាង​ឱ្យ​ពហុ​ភក្រ ​និង​ពហុ​វិមាត្រ​របស់​ទ្រង​។ ទាំងនេះ ត្រូវបានខ្មែរ ចរនាក្នុងទម្រង់ចម្រុះផ្សេងៗក្នុងវប្បធម៌ អក្សរសាស្រ្ត និងសិល្បៈខ្មែរ និងសម្រាប់ការប្រឌិតសាងវត្តអារាម និង​ប្រាសាទនានា ​របស់​ខ្មែរ ជាពិសេស ក្នុង​​សិល្បៈ​ និងការកសាងបរម​វិស្ណុលោក ឬ​អង្គរ និងបន្ទាយសិរិជាដើម ។ល។

ការកាច់បាយសីមានប្រភេទជាន់ថ្នាក់ទៅតាមទីតាំង និងលំដាប់នៃកិច្ចពិធី។ មុនសម័យសាសនាហីយានហូរចូលស្រុកខ្មែរ វិធីនេះ ត្រូវបានរៀបចំដោយពួកព្រាញ្ញ។ ក្នុងចំណោមប្រាសាទនានា បន្ទាយស្រី ជាកន្លែងបូជាបាយសថ្វាយអទិទេពបែប ព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ប្រពៃណីននេះស្ទើរតែបាត់បង់ទៅហើយ។ បច្ចុប្បន្នមិនសូវសម្បូរអ្នកចេះរៀបចំបាយសីត្រូវតាមក្បួនខ្នាត ខ្មែរបុរាណច្រើនទេ ក្រៅពីចាស់ៗដែលនៅ តាមវត្តអារាម និងអ្នកដែលតែងតែប្រតិបត្តិនូវប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់បុរាណបានល្អ។

ខាងក្រោមគឺជា វិធិរណ្តាប់ធំៗ២ ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរបុរាណ តាមការរៀបរាប់របស់ លោកយាយ លោកតា ដែលជាអ្នកស្រុកដើម រស់នៅក្នុងរមណីយដ្ឋានអង្គរ ហើយដែលពួកគាត់បានរក្សាល្អនូវប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់បុរាណរហូតមក។

១/របៀបចាក់ចេក៖ គេតែងតែធ្វើឡើងនៅពេលមានពិធីបុណ្យទានធំៗ ជាលក្ខណៈគ្រួសារ ឬមួយជាពិធីបុណ្យរបស់សហគមន៍ជាដើម។ ចាក់ចេកគឺជាការយកស្រទបចេក មកចាក់ កាត់ឲ្យចេញជាក្បាច់ផ្កាភ្ញីផ្សេងៗ ហើយគេយកទៅចងផ្អោបនៅតាមសសរ ឬរបារបស់ទីតាំងជាទីគោរពសក្ការៈ សម្រាប់រៀបចំពិធីបុណ្យផ្សេង។ ស្រទបចេកដែលបានចាក់ចេញជារូបក្បាច់ ផ្កាភ្ញីផ្សេងៗនោះ គេត្រូវផ្គុំគ្របពីលើក្រដាស់ព័ណ៌ដើម្បីរំលេចឲ្យឃើញនូវក្បាច់ផ្កា ចម្រុះព័ណ៌ផ្សេង។

២/របៀបកាច់បាយសីៈ នេះជាប្រភេទគ្រឿងរណ្ដាប់ដែលធ្វើពីដើមចេក ស្លឹកចេក និងផ្កាភ្ញីជាដើម។ ការកាច់បាយសីមានប្រភេទជាន់ថ្នាក់ទៅតាមទីតាំង និងលំដាប់នៃកិច្ចពិធី។ ហើយបច្ចុប្បន្ននេះ ក៏មិនសូវសម្បូរអ្នកចេះរៀបចំបាយសីនេះប៉ុន្មានទេក្រៅពីចាស់ៗដែលនៅ តាមវត្តអារាម និងអ្នកដែលតែងតែប្រតិបត្តិនូវប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់បុរាណនេះរហូតមក។
​
​ សម័យបុរាណបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា គេធ្វើបាយសី មានត្រឹមតែ៤បែប
​ - បែបទី១ បាយសី ៣ ថ្នាក់ (តំណាងព្រះត្រីយ៍មុគតិ ឬធាតុបឋមបង្កើតលោកទាំង៣)
- បែបទី២ បាយសី ៥ ថ្នាក់(តំណាងធាតុទាំង៥ របស់ព្រះសិវៈ ទឹក ដី ភ្លើង ខ្យល់ និងលំហរ)
- បែបទី៣ បាយសី ៧ ថ្នាក់ (តំណាងចក្រា ទាំង៧ ដើម្បីសម្រេចការត្រាស់ដឹង ឬមុក្ខសៈ)
- បែបទី៤ បាយសី ៩ ថ្នាក់ (តំណាង ទម្រង់ឬធរណីមាត្រពិសិដ្ឋ របស់ព្រះសិវៈ ..)

សម័យពុទ្ធសាសនាហីនយាន
បាយសី ៣ ថ្នាក់តំណាង ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ។
បាយសី ៥ ថ្នាក់តំណាង ព្រះពុទ្ធ៥ព្រះអង្គ ក្នុងភទ្ទកប្ប ។
បាយសី ៧ ថ្នាក់តំណាង សត្តពោជ្ឈង្គ៧ ។
បាយសី ៩ ថ្នាក់តំណាង លោកុត្តរធម៌៩ ។
​ 
បុន្ដែក្រោយៗ មកទៀត ឃើញគេមានធ្វើបាយសី
បាយសី ១២ ថ្នាក់តំណាង គុណមាតា១២ ។
បាយសី ២១ ថ្នាក់តំណាង គុណបិតា២១ ។
បាយសី ៣៣ ថ្នាក់តំណាង គុណមាតាបិតា ។
បាយសី ៥៦ ថ្នាក់តំណាង គុណព្រះពុទ្ធ៥៦ ។
បាយសី ៣៨ ថ្នាក់តំណាង គុណព្រះធម៌៣៨ ។
បាយសី ១៤ ថ្នាក់តំណាង គុណព្រះសង្ឃ១៤ ។
បាយសី១០៨ថ្នាក់តំណាង គុណព្រះពុទ្ធព្រះធម៌ព្រះសង្ឃ
បាយសីធម្មតា គេច្រើនយកទៅគោរពបូជា ក្នុងកម្មវិធីបុណ្យផ្សេងៗ ដូចជា បុណ្យឆាកដាពិស្ដារ ចំរើនព្រះជន្ម ឡើងផ្ទះ បំបួសនាគ ជាដើម ។

តែបើធ្វើតំឡើងរិទ្ធិអំណាច ក្នុងបំណង់ធ្វើឱ្យ មានបារមីខ្លាំងពូកែ គឺគេធ្វើបាយសីនាគពន្ធ ។
តែយ៉ាងណា ខ្ញុំព្រះករុណា អាត្មាភាព សូមបញ្ជាក់ថា បាយសីទាំងអស់នេះ គ្រាន់ជាការតំណាងនៅអ្វីៗ.....មិនមានសម្ដែងក្នុងគម្ពី ព្រះត្រៃបិដក ឬ អដ្ឋកថា ណាមួយឡើយ ។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គទ្រង់ បានបន្សល់ទុកនៅវត្ថុ៥យ៉ាង ជាតំណាងព្រះអង្គហើយគឺ ។
-ព្រះពុទ្ធរូប
-ព្រះសារីរិកធាតុ
-ព្រះពោធិព្រឹក្យ
-ព្រះចេត្តិ៍យ
-ព្រះធម៌៨៤០០០ធម្មក្ខន្ធ ៥យ៉ាងនេះជាតំណាងព្រះអង្គហើយ
មិនចាំបាច់យកអ្វីផ្សេងៗ ជាតំណាងព្រះអង្គទេ ។

Khmer’s Baysei in Khmer's culture

Baysei or Bay Sirei or Bay Sri is the Khmer's traditional sacred offering for divert divinities and to the holy spirit of nature or forest ect. Khmer's traditional Baysei must made of Banana trunk, Banna’s leave and divert various flowers to which the creator can composed according to their creativities and imagination. It's a form of Khmer’s sacred and complex architecture which took in various and multiform among thousands of Khmer’s temple and pagodas. It’s first of all the form of Khmer’s sacred OM in multiple and various form and its extent. The form of the Bansei must compose of multiple level. The creators of Baysei can compose Baysei according to their imagination by strickly respecting the Khmer’s sacred code of Baysei.  Even Hinayana Buddhism claimed as a part of Hinayana Buddhism but this kind of singular tradition exist only in Cambodia. It’s to remind, this tradition is the heritage of Khmer's Hinduism well before Cambodia being influenced by Hinayana Buddhism from 15th.

In Khmer’s ancient tradition, this kind of offering is dedicated for Shiva, the God of God, the Creator of multiple facades and multidimensional, Creator of all inanimate and animated life, of visible and invisible life, the Creator of light and of the darkness, from particular to multiverse. Khmer ancestors adored Him over all and awarded of all His ultimate supra power, the GOD of omniscience, omnipresent and omnipotent. Khmer's Baysei represent his multifaceted and his multiverse and multidimension. It’s took multiform in the conception of Khmer’s temples and Khmer multi-art in particularly in the dimension and conception of Baromvisnulok or Angkor and Angkor’s art.  

Khmer's traditioanl baysei