តម្រានិងស្រ្តាស្លឹករឹតជាច្រើនរបស់ខ្មែរដូចលំនាំខាងក្រោមនេះ ត្រូវបានរិបអូស និងប្លន់ដោយថៃនៅចុងស.តទី១៨ និងស.តទី១៩ ត្រូវបានរក្សាទុកនៅ ក្នុងសារមន្ទីតៃ/ថៃ ក៏ដូចជានៅក្នុងបណ្ណាល័យប្រទេសអង់គ្លេស ខណៈដែលឯកសារខ្មែរជាច្រើនទៀតត្រូវបានលាក់ទុកជាសំងាត់ដោយជនជាតិថៃ។

ហេតុផលដែលប្រទេសថៃមានរតនសម្បត្តិមហាសាលរបស់ខ្មែរយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់នៅក្នុងដៃ ក៏ព្រោះតែចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៤ ពួកតៃជិនតុក និងពួកឈីន ឬសៀម ដែលធ្លាប់ជាខ្ញុំបំរើខ្មែរ បានឆ្លៀតឱកាសពេលដែលអាណាចក្រខ្មែរចុះខ្សោយដោយសង្គ្រាមរាំងជល់ជាមួយសុខោទ័យម៉ុងហ្គោល ធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងអំណាចកណ្តាលរបស់ខ្មែរ។ ពួកនេះ បានកាត់ផ្តាច់រាជធានីសំខាន់ៗពីររបស់ខ្មែរ គឺអយុធ្យា និងល្វោ ដើម្បីបង្កើតជានគរតៃបុព្វកាល។ ក្នុងរវាងពាក់កណ្តាលថ្ងៃទី១៤ ដល់ដើមសតវត្សទី ១៩ ជនជាតិថៃបានចូលប្លន់ រាជធានីពិសិដ្ឋរបស់ខ្មែរជាច្រើនដង បានបំផ្លាញប្រាសាទជាទីសក្ការៈរបស់ខ្មែរ និងបានលួចប្លន់រតនសម្បត្តិដ៍មហាសាលរបស់អាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកនេះ ថែមទាំងបានចាប់យកអ្នកប្រាជ្ញ អ្នករបាំទេព ជាងចម្លាក់ និងសិប្បករដ៏ចំណានរបស់ខ្មែរជាច្រើន ជាឈ្លើយសង្គ្រាមយកទៅកសាងស្រុកសៀម។ សម័យកាលដ៏អាក្រក់និងខ្មៅងងឹតបំផុត សម្រាប់ខ្មែរគឺនៅចុងថ្ងៃទី១៨ ខណៈពេលដែលចក្រភពឈីន ជួយថៃកំចាត់អាណានិគមភូមា ដើម្បីដណ្តើមយក នគរសៀមមកពីភូមាមកវិញ។ ពេលនោះ ជាឱកាសថ្មីមួយទៀត សម្រាប់ពួកប្រល័យពូជសាសន៍ តៃជិនតុក និង​ឈីន ​ ចូលមកទន្ទ្រានទឹកដី លួចប្លន់ និងបំផ្លាញ​រាជធានីពិសិដ្ឋ​របស់​ខ្មែរ​ម្ដង​ទៀត។ ពួកនេះ ថែមទាំងបានបន្សល់ទុកដាននៅលើជញ្ជាំងអង្គរ ថែមទៀត។ ក្នុងយុគសម័យដ៏ខ្មៅងងឹតនេះ តៃ ឈិន បានសម្លាប់រង្គាលខ្មែរយ៉ាងព្រៃផ្សៃបំផុត មិនថា ខ្មែររស់នៅលើទឹកដីកណ្តាល នៅលាវ នៅភូមា នៅប្រទេសថៃ ឬនៅកម្ពុជាក្រោម ខ្មែរគ្រប់ទិសទីត្រូវរងការសម្លាប់រង្គាល ខាងលិចដោយ ថៃចិនតុក និងខាងកើត ដោយយួនមីងម៉ាង។  ក្រោយការសម្លាប់រង្គាល់ដ៏ព្រៃផ្សៃមកលើខ្មែរស្ទើរផុតពូជ ពួកចិនឈីង បានបង្ហូរជនជាតិចិនរាប់លាននាក់មករស់នៅ លើទឹកដីដែលពួកវាបានសម្លាប់ម្ចាស់ប្រទេសស្ទើរផុតពូជទៅហើយ។ ក្រៅពីការសម្លាប់រង្គាល ប្រឆាំងនឹងខ្មែរ ភូមា និងឡាវ អាណាចក្រឈីង ក៏បានជួយថៃ វាយយកទឹកដីខ្មែរ ភូមា លាវ និងឥណ្ឌូនេស៊ី មកដាក់ជាផ្នែកនៃប្រទេសថៃថ្មី ដែលបានក្លាយជាអាណាខេត្តមួយរបស់ អាណាចក្រឈីង។ សម័យកាលចាប់ផ្តើម នៃរាជវង្សតៃ រតនកោសិន នោះ ក៏ដូចសម័យកាលមុនៗដែរ ស្តេចតៃ ប្រើត្រាចិន ដែលបញ្ចូនមកអោយប្រើប្រាស់ដោយអធិរាជចិន។ នៅលើត្រាឈូកចិន ទាំងនោះមានសរសេរជាអក្សរចិនថា ស្តេចសៀម។

នៅពាក់កណ្តាលស.តទី១៩ ពេលដែលបារាំងមកជាន់ទឹកដីឥណ្ឌូចិន និងដាក់អាណាព្យាបាលលើប្រទេសកម្ពុជា ប្រជាជនខ្មែរមានចំនួនតិចជាងមួយលាននាក់ ដែលសុទ្ធសឹង អ្នកសេសសល់រស់រានមានជីវិតពីសង្គ្រាម និង របបប្រល័យពូជសាសន៍របស់ ថៃឈិនតុក និងយួន មីងម៉ាង។   លោក Georges Groslier រំលឹកព្រឹត្តិការណ៍នេះនៅក្នុងសៀវភៅរបស់គាត់ដែលមានចំណងជើងថា “អ្នករាំខ្មែរ បុរាណ និងសម័យទំនើប” ដូចតទៅ៖ “ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមដ៏ខ្មៅងងឹត ខ្មែរភាគច្រើនបានចាកចេញពីប្រទេស រួមទាំងអ្នករាំផងដែរ ភាគច្រើនបានទៅប្រទេសថៃ” ជាការពិត ក្នុងអំឡុងសម័យនោះ រាជវង្សខ្មែរមួយផ្នែក គឺព្រះអង្គម៉ី ត្រូវបានយួនជាប់ជាចំណាត់ខ្មាំង ជាមួយរាជវង្សានុវង្សរបស់ព្រះនាង នូវពេលដែល រាជវង្សខ្មែរមួយក្រុមទៀត ត្រូវភៀសខ្លួន ឬជាប់ជាចំណាត់ខ្មាំង របស់សៀម គឺក្រុមរាជវង្សព្រះអង្គឌួង និងសាច់សាហោហិតរបស់ព្រះអង្គ។ ពេលភៀសព្រះកាយទៅស្រុកថៃ ព្រះអង្គឌួង ក៏បាននាំយក រតនសម្បត្តិដែលសេសសល់ទៅតាម ព្រះកាយ រួមទាំង អ្នកជ្រាជ្ញ បុរោហិត អ្នករបាំទេព មួយចំនួនទៅតាមព្រះអង្គ។ តែសម្បត្តិដែលទ្រង់យកទៅតាមខ្លួន ត្រូវស្តេចសៀមរិបអូសយក រួមទាំងតម្រា ក្បួនច្បាប់បុរាណរបស់ខ្មែរ សូម្បីកំណាព្យស្នេហ៍របស់ព្រះរាជសម្ភារ ក៏ត្រូវសៀមជំរិតយក ជាសួយសារអាករដែរ។ លើសពីនេះ ពេលព្រះអង្គឌួង ត្រូវត្រលប់មកកម្ពុជាកណ្តាលវិញ សៀមបានឃាត់ទុក ធនធានមនុស្សរបស់ ទ្រង់មួយចំនួនមិនអោយត្រលប់មកប្រទេសខ្មែរវិញ សូម្បីព្រះសង្ឃដែលជា អ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រខ្មែរក៏សៀមឃាត់ទុកដែរ រហូតទាល់តែព្រះអង្គឌួងទទូច សុំមកវិញ អស់រយៈពេលដ៏យូរ ទម្រាំសៀមសុខចិត្តប្រគល់ព្រះអង្គ មកកសាងប្រទេសឡើងវិញជាមួយព្រះអង្គឌួង សម្តេចសង្ឃនោះគឺ ព្រះបរមសម្តេចប៉ែន ជាអ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រ និងស្ត្រាស្លឹករឹត ក៏ជារៀបចំទំនើបកម្មនៃអក្សរសាស្ត្រខ្មែរអោយមានលក្ខណៈដូចបច្ចុប្បន្ន។ ការងារលោក ត្រូវបានបន្ត និងធ្វើអោយរិតតែប្រសើរដោយ សម្តេច ជួន ណាត។

Major of Khmer's manuscript sacred texts likes these ones are actually keep in tai/thai museums as well in England library while other are secretly hidden by thais. Tai/thai claimed that these Khmer’s sacred texts like thousands other Khmer’s antiquities belong to Thailand while keeping intimating and harassing Khmer for their proper despicable robbery acts of Khmer’s cultural heritage. The reasons that Thailand possessed so many Khmer’s cultural treasures tracked back to mid 14th while the tai chintok and qin or siam revolted against Khmer central power,  detached Khmer’s two major cities, Ayuthaya and Lavo to form primitive tai’s kingdom. From mid 14th to early 19th in multiple stints, thais had sacked Khmer’s sacred city, Yasoyapura, they destroyed the temples and sacked most Khmer’s national treasures at reach. The worse period for Khmer is at late 18th while the qin empire help thais to chasse Burmese colonizers to get back siam kingdom from Burmese. One more time, tai chintok and qin genocidaires had walked on Khmer’s sacred city again. They even left their trace on the wall of Angkor. Tai qin had led mass grave against Khmer, Burmese and Laos and had ripped off more Khmer’s territory to form actual Thailand. During the mass grave of late 18th to early 19th against Khmer, thai qin and yuon ming mang had almost killed Khmer all over Khmer’s territory whether in Thailand, Cambodia, Laos and KKK. While French reached Indochina and posed its protectorate on Cambodia, there was less than a million Khmer survivals left from the thai qin and yuon ming mang’s genocide.  Georges Groslier remind this event in his book “Khmer’s dancers ancient and modern” as follow: “during the late rude war most Khmer had left the country, including the dancers, most went to Thailand” Indeed, during that period, a part of Khmer’s royal family, the Ang Duong clan, who were not subjected to yuon ming mang left to Thailand with his royal court and a part of Khmer’s royal treasure but were ripped off as tribute by thai king, these included the Khmer’s ancient sacred text, national treasures and Khmer’s previous human resources.  These are the reasons why Thailand possessed to many Khmer’s sacred texts and other national treasures even a famous poets composed by Khmer’s king, Pra Reach Samphear from 17th was possessed by thai, a copy owned by England library.